Derwiszami, czyli „biedakami” nazywali sufich Arabowie, sufizm opiera się bowiem na ascezie. Ten nurt mistyczny nie wypracował konkretnej doktryny. Wywodzi się z islamu, choć jest zdecydowanie bardziej liberalny, czerpie także z tradycji ascezy chrześcijańskiej i buddyjskiej – jest to więc niezwykła mieszkanka filozoficzna i religijna. Na wzór chrześcijańskich mnichów sufi ubierali się we włosiennice. Mistycy dążą do zjednoczenia z Absolutem, modlą się, śpiewają i studiują pisma islamu. Według sufizmu trzy drogi zbliżające do Boga to miłość, mądrość i bojaźń. Mistrzowie suficcy nauczają za pomocą przytaczania przypowieści i przysłów, które są chętnie cytowane.
Najważniejszym zadaniem, jakie mistrzowie starają się przekazać swoim słuchaczom, jest wyzbycie się własnego egoizmu. Ilustrują to sentencje takie jak: W śmierci naszego "ja" leży źródło życia serca (Imam Ja’ Far Al~Sadiq) oraz Umrzyj, zanim umrzesz (przekaz ustny). Filozofia ascezy, prezentowana przez sufich, skłania do uwolnienia się z więzienia materialnych potrzeb: Ascetyzm wcale nie polega na tym, że nic nie powinieneś posiadać, lecz na tym, że nic nie powinno posiadać ciebie (‘Ali Ibn Abu Talib).
Jednym z najbardziej znanych cytatów pochodzących z ksiąg mądrości sufich jest zdanie: Wszyscy wiedzą, że kropla roztapia się w oceanie, ale niewielu wie, że ocean roztapia się w kropli (Kabir).
Inne przysłowia sufich
- Prawidłowe odosobnienie to przezwyciężanie samotności swojej duszy.
- Jeśli sługa wyrzeka się świata doczesnego, powierza mu Bóg anioła, który zasiewa mądrość w jego sercu.
- Oto został stworzony dla człowieka jeden język i dwoje oczu i dwoje uszu, aby słuchał i widział więcej, aniżeli mówi.
- Kluczem do świata doczesnego jest sytość, a kluczem do świata ostatecznego głód.
- Pokora jest piękna u każdego pojedynczego człowieka, ale najpiękniejsza jest u bogatych. Pycha jest brzydka u każdego człowieka, ale najbrzydsza jest u biedaka.
Przypowieść sufich
„Myśliwy i ptak”
Pewnego razu myśliwy schwytał ptaszka.
– Panie – powiedział ptak – zjadłeś tyle zwierząt większych ode mnie, nie zaspokajając apetytu. W jaki sposób moje drobniutkie ciałko mogłoby nasycić twój głód? Jeśli wypuścisz mnie, dam ci trzy dobre rady: pierwszą już teraz, gdy trzymasz mnie w ręku, drugą, gdy odlecę na dach, a trzecią, gdy usiądę na wierzchołku drzewa. Kiedy usłyszysz wszystkie trzy, uznasz, że jesteś najszczęśliwszym człowiekiem na świecie. Pierwsza rada brzmi: „Nie wierz głupiej paplaninie”.
Ptak odleciał na dach, z którego udzielił drugiej rady:
– „Nie żałuj nigdy tego, co już się stało”. W moim ciele jest ukryta bezcenna perła ważąca pięć uncji. Trzymałeś ją przed chwilą, a teraz straciłeś.
Słysząc to, myśliwy zaczął się użalać nad swoim losem.
– Czemu jesteś taki wzburzony? – Zapytał ptak. – Czyżbym nie powiedział: „Nie żałuj nigdy tego, co się stało?” Czy jesteś głuchy, czy też nie zrozumiałeś, co ci mówiłem? Powiedziałem również: „Nie wierz głupiej paplaninie”. Ważę mniej niż dwie uncje, więc jak mógłbym połknąć perłę ważącą pięć uncji?
Myśliwy uspokoił się po chwili i poprosił o trzecią radę.
– Przekonawszy się, jak zważałeś na dwie pierwsze, po cóż miałbym marnować dla ciebie trzecią? – odparł ptak.
(Źródło: John Baldock, „Mała księga mądrości sufich”, 1995)
